Kommunal næringsstruktur og unge sine tankar om framtidig busetting

Marianne Lomheim Tang er bachelorstudent ved Universitetet i Bergen og har våren 2022 hatt praksisplass i avdeling for strategisk utvikling og digitalisering, seksjon for statistikk kart og analyse. Etter avtale med Ungdatasenteret ved NOVA/Oslo Met, har vi fått tilgang til anonymiserte individdata frå ungdataundersøkinga som blei gjort i Vestland våren 2021. Marianne har analysert data frå ungdataundersøkinga, med utgangspunkt i teori om identitet og bustadattraktivitet. For å måle næringsstruktur har ho nytta Herfindalindeksen frå Pandamodellen.

Regjeringa ønskjer vekst i heile landet med levande lokalsamfunn (NOU 2020:12). Vekstkraftige næringsliv og robuste demografiske strukturar er sentralt for å oppnå målet om berekraftige lokalsamfunn i heile landet. Befolkningsutviklinga i distrikta har derimot vore lav dei siste 20 åra, der trenden viser at fleire vel å busetje seg i sentrale strøk. Vestland er ikkje noko unntak, der utviklinga viser at distriktsungdom i større grad enn tidlegare vel å etablere seg i dei mest sentrale kommunane i fylket.

Viktige funn

I denne rapporten har Marianne undersøkt kor vidt kommunal næringsstruktur har påverknad på unge i Vestland sitt ønskje om å busetje seg i sin heimkommune når dei blir vaksne. Vidare ser ho på kor vidt dette kan sjåast i samanheng med kva tankar dei unge gjer seg om utdanning, og deira optimisme for framtida. For å undersøkje dette er det brukt data frå Ungadata 2021 og Herfindalindeksen frå Pandamodellen. Ved bruk av Herfingdalindeksen har Marianne delt kommunane i Vestland inn i tre kategoriar basert på grad av variert næringsstruktur:

• Variert næringsstruktur – 25%  lågast indeks
• Noko einsidig næringsstruktur – 50% i midten
• Einsidig næringsstruktur  – 25% høgast indeks

I analysearbeidet har ho kategorisert funn frå ungdataundersøkinga etter dei ulike næringsstrukturane i heimkommunane til respondentane. Tabellen under viser variablane som er brukt.

Variabel	Spørsmål i ungdata	Verdi
Busetting	Kan du tenkje deg å bu i kommunen når du blir vaksen?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Yrkesfag	Trur du at du vil komme til å begynne på yrkesfag på vidaregåande?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Fullføre vgs.	Trur du at du vil komme til å fullføre vidaregåande skule?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Høgare utd.	Trur du at du vil komme til å ta utdanning på universitet eller høgskule?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Arbeidsledig	Trur du at du nokon gang vil bli arbeidsledig?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Lykke	Trur du at du vil komme til å få eit godt og lykkelig liv?	Dei som har svara "Ja" av ungdomsskuleelevane i kommunen
Foreldre utan høgare utd.	Har dine foreldre/føresette utdanning frå universitet eller høgskule?	Dei som har svara "Nei" av ungdomsskuleelevane i kommunen

Tabell 1: Variablane brukt frå ungdata 2021

Funna i analysen viser at det er ein signifikant lågare del unge som ønskjer å busetje seg i kommunar med einsidig næringsstruktur når dei blir vaksne. Tankar om utdanning, arbeidsmarknad, trivsel og framtidsoptimisme synes å vere viktige faktorar for unge sine framtidsplanar.

Blant unge i kommunar med einsidig næringsstruktur, ser vi at ein høgare del av dei som ser for seg å ta yrkesfagleg utdanning er positive til å busetje seg i heimkommunen, enn dei som ser for seg å ta høgare utdanning. Dette kan ha samanheng med at arbeidsmarknaden i kommunar med einsidig næringsstruktur i større grad etterspør yrkesfagleg utdanning, og i mindre grad etterspør høgare utdanning, enn kommunar med variert næringsstruktur. Som ein konsekvens av dette ser ein at distriktsungdom i aukande grad buset seg i andre byar og tettstadar, dersom heimkommunen ikkje tilbyr dei jobbane dei ønskjer seg.

Vidare ser ein at unge i kommunar med einsidig næringsstruktur er mindre optimistiske for framtida, både med tanke på risiko for arbeidsledigheit og i trua på om dei kjem til å få eit godt og lukkeleg liv.

Det å få innblikk i unge sine tankar allereie frå ein tidleg alder er såleis viktig for å forstå deira val seinare i livet, og for å kartleggje kva faktorar som spelar inn på kvar dei ønskjer å busetje seg i framtida.